در این مقاله از مدیرنو به فرایند مدیریت ریسک در کسب و کار می‌پردازیم. استراتژی موثر مدیریت ریسک در کسب و کار کمک می‌کند تا انواع ضعف‌ها، قدرت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها را در سازمان خود شناسایی کنید. با پیش بینی اتفاقات غیر منتظره و برنامه ریزی برای آن، سازمان می‌تواند آمادگی لازم در صورت وقوع اتفاقات را داشته باشد.
برای تضمین موفقیت سازمان، روش‌های مقابله و رفع خطرات بالقوه را تعریف کنید تا بتوانید از مشکلات دوری نموده و یا قبل از وقوع، آنها را شناسایی کنید و در صورت بروز اتفاقات، اثرات آنها را کاهش دهید. یک مدیر موفق می‌داند که مدیریت ریسک در سازمان از اهمیت بالایی برخوردار است. زیرا؛ رسیدن به اهداف سازمان، وابسته به برنامه ریزی، آماده سازی، نتایج و ارزیابی نتایج می‌باشد.
ریسک کسب و کار چیست؟
در تمام بخش‌ها، از انرژی تا زیر ساخت‌ها، زنجیره تأمین تا امنیت فرودگاه‌ها، بیمارستان‌ها و مسکن، شناسایی و ارزیابی ریسک به‌طور مؤثر در رسیدن به اهداف یاری‌رسان است. در جهان سریع امروز، ریسک های کسب و کار به‌سرعت در حال تکامل هستند. بنابراین با مدیریت ریسک اطمینان پیدا میکنیم که تهدیدها را حداقل کرده و از حداکثر فرصت‌ها استفاده میکنیم.
در کسب و کارهای کوچک و متوسط ممکن است چندین وجه در ترکیب باهم بررسی شود. مانند ریسک‌های مالی، مدیریت مسئولیت‌ها، طرح‌های بهداشتی و ایمنی. هر کسب و کار با توجه به نیازهای خود محدوده برنامه هایی را برای مدیریت‌ریسک مشخص می‌کند و هیچ غالب یکسانی متناسب با تمام سازمان‌ها برای مدیریت‌ریسک وجود ندارد.
ریسک بخشی از زندگی همه ماست، ما به ریسک‌ها برای رشد و توسعه نیاز داریم.
ازآنجایی‌که ریسک ذاتی در همه‌ی کارهایی که انجام می‌دهیم وجود دارد، نوع کاری که توسط متخصصان شناسایی ریسک‌ها انجام می‌شود، بسیار متنوع است. وظیفه آنها شامل تضمین تداوم کسب و کار، بهداشت و ایمنی، اداره امور شرکت، مهندسی، برنامه ریزی و خدمات مالی می‌باشد.
انواع ریسک در کسب و کار کدامند؟
برخی از انواع اصلی ریسک‌ها در کسب و کار عبارتند از:
1. ریسک مالی:
2. ریسک عملیاتی:
3. ریسک بازار:
4. ریسک قانونی و مقرراتی:
5. ریسک استراتژیک:
6. ریسک اعتباری:
7. ریسک فناوری:
8. ریسک زیست‌محیطی:
9. ریسک سیاسی:
10. ریسک شهرتی:
11. ریسک انسانی:
چرا ریسک پذیری در کسب و کار اهمیت دارد؟
در اینجا به چند دلیل اصلی که چرا ریسک پذیری در کسب و کار اهمیت دارد،اشاره میکنیم:
1. فرصت‌های جدید
2. رقابت و تمایز
3. یادگیری و رشد
4. ایجاد نوآوری
5. سرمایه‌گذاری و رشد
6. مقاومت در برابر تغییرات
7. افزایش بازده
8. آمادگی برای آینده
9. اعتماد به نفس سازمانی
10. ایجاد تغییرات مثبت در صنعت
انواع ریسک های مثبت و منفی در کسب و کار
ریسک‌های مثبت معمولاً به نتایج احتمالی مثبت منجر می‌شوند و می‌توانند منجر به فرصت‌های جدید و رشد شوند. ریسک‌های منفی در عوض معمولاً با مشکلات و تهدیدهای جدی همراه هستند که می‌توانند به ضرر و از دست رفتن منابع مالی منجر شوند.
انواع ریسک های مثبت کسب و کار |
انواع ریسک های منفی کسب و کار |
|---|---|
| فرصت‌های بازار جدید: ورود به بازارهای جدید می‌تواند منجر به سود بیشتر شود. | ضرر مالی: شکست در سرمایه‌گذاری یا مشکلات مالی می‌تواند زیان‌های جدی ایجاد کند. |
| ایجاد مزیت رقابتی: شانس پیشی گرفتن از رقبا و ایجاد برند معتبرتر. | عدم پیش‌بینی تغییرات بازار: تغییرات ناگهانی در تقاضا یا رقبا می‌تواند کسب‌وکار را تحت فشار قرار دهد. |
| افزایش درآمد: افزایش تقاضا یا معرفی محصول جدید می‌تواند منجر به سود بیشتر شود. | ریسک شهرت: آسیب به اعتبار برند به دلیل مشکلات کیفیت یا عملکرد ضعیف. |
| نوآوری و توسعه محصول: گاهی یک ایده یا نوآوری جدید می‌تواند بازار را متحول کند. | ریسک قانونی: مشکلات حقوقی یا عدم تطابق با مقررات می‌تواند منجر به جریمه و هزینه‌های اضافی شود. |
| توسعه روابط تجاری: ایجاد همکاری‌های جدید با دیگر کسب‌وکارها و شرکا. | ریسک منابع انسانی: مشکلات مربوط به نیروی انسانی، از جمله کمبود مهارت‌ها یا اختلافات در تیم‌ها. |
| گسترش در بازارهای جهانی: صادرات یا ورود به بازارهای بین‌المللی می‌تواند فرصتی برای رشد باشد. | ریسک نقدینگی: مشکلات در مدیریت جریان نقدی و توانایی پرداخت بدهی‌ها به موقع. |
چگونه ریسک های کسب و کار را شناسایی کنیم؟
1- بررسی اتفاقات
چه اتفاقاتی ممکن است مانع رسیدن به اهداف شود؟ به‌عنوان‌مثال از دست دادن یکی از اعضای کلیدی تیم، قطع شدن طولانی مدت شبکه IT، تأخیر در ارائه اطلاعات مهم توسط واحدها یا افراد، از دست دادن یک فرصت تجاری و … . همچنین مواردی را در نظر بگیرید که باعث افزایش توانایی سازمان برای رسیدن به اهدافش می‌شود، مانند یک فرصت تجاری برای افزایش سود.
این موارد می‌توانند به عنوان ریسک های کسب و کار شناسایی شوند، سازمان‌ها با بررسی محیط بیرونی و درونی خود، جستجوی عواملی که مانع رسیدن به اهداف (ریسک‌های منفی) و عوامل کمک کننده برای رسیدن به اهداف (ریسک‌های مثبت) می‌تواند برنامه ریزی بهتری در مسیر موفقیت داشته باشد.
ریسک‌هایی با خطر متوسط باعث افزایش هزینه، اختلال در برنامه ریزی و یا تخریب عملکرد می‌شود. درنهایت ریسک‌هایی با خطر بالا باعث افزایش قابل‌توجه بودجه موردنیاز، اختلال زیاد در برنامه و ایجاد مشکلات زیاد در عملکرد می‌شود.
2- شناسایی علل
علت بروز این اتفاقات چیست؟ به‌عنوان‌مثال، ممکن است اعضای کلیدی از سازمان خارج شده یا توسط سازمان رقیب جذب شود، کسی که مسئول انتقال اطلاعات است بسیار درگیر و مشغول بوده، به مرخصی رفته باشد و یا در امر تهیه داده‌ها بسیار آهسته عمل کند، سرپرست مربوط به تأیید و تصویب فرصت تجاری ریسک گریز باشد یا به شواهد و علل بیشتری برای ریسک کردن در شروع یک فرصت تجاری نیاز داشته باشد.
در کنار شناسایی ریسک های کسب و کار باید علل وقوع هر ریسک را شناسایی و توسط تیم خبره بررسی نماید.
3- شناسایی کنترل کننده‌ها
در وهله اول شناسایی تمام عوامل و کنترل کننده‌هایی که برای کاهش احتمال بروز خطر و در وهله دوم اینکه اگر ریسک اتفاق بیافتد چه اقداماتی برای کاهش تأثیر خطرات، پیش بینی شده است.
به‌عنوان‌مثال: ایجاد یک محیط دوستانه برای تیم خود. ایجاد محیط چند وظیفه‌ای در سراسر تیم و کاهش اتکا به یک نفر. تأکید بر لزوم انتقال اطلاعات موردنیاز. یادآوری قبل از مهلت نهایی انجام کار. ارائه اطلاعات اضافی و تکمیلی به سرپرست قبل از درخواست و ….
کنترل کننده‌هایی که احتمال وقوع ریسک‌ها را کاهش دهد و یا اگر اتفاق بیفتد تأخیر خرابی را کاهش داده و از اثرات مخرب جلوگیری می‌کند.
استراتژی‌های مؤثر در فرایند مدیریت‌ریسک این اجازه را به سازمان می‌دهد تا سود خود را افزایش داده و هزینه‌های ناشی از فعالیت‌هایی که بازگشت سرمایه ندارد را کاهش دهد.
4- پیش بینی احتمالات و توصیف پیامدها
توصیف احتمالات نسبتاً عمومی‌اند، اگرچه توصیف نتایج بستگی به زمینه تجزیه و تحلیل تیم دارد، به‌عنوان‌مثال اگر یک واحد کاری را تجزیه و تحلیل می‌کنید، هرگونه کاهش مالی یا کاهش افراد کلیدی تأثیر بیشتری بر روی یک واحد کاری به نسبت کل سازمان دارد.
5- مشخص کردن درجه خطر
به این معناست که از ابتدای شروع به تصمیم گیری مشخص شود که برای کدام دسته از ریسک‌ها باید اقدام کرد. کم خطر، متوسط، بالا یا خیلی بالا (افراطی)
6- انجام کنترل‌های اضافی
در حالت کلی برای ریسک بالا و خیلی بالا (افراطی) باید کنترل‌های اضافی اعمال شود تا درجه خطر کاهش پیدا کند و ریسک به سطح قابل قبول برسد. اینکه کنترل‌های اضافی چه چیزی هستند، مقرون‌به‌صرفه یا نه، با چه اولویتی به‌کاربرده شوند و … باید با مشورت با مدیران ارشد و خبرگان مشخص شود.
7- تصمیم گیری
هر وقت فرآیندهای گفته‌شده تکمیل شد و هنوز ریسک‌هایی با درجه خطر بالا و خیلی بالا وجود داشت، باید تصمیم گیری شود که آیا فعالیت ادامه پیدا کند یا خیر. گاهی اوقات ریسک‌ها بالاتر از ترجیح ما هستند. اما امکان دارد کاری برای کاهش آن از دست ما برنیاید به‌عنوان واحد کاری خارج از کنترل است. اما فعالیت باید حتماً انجام شود. در چنین مواقعی نظارت و بررسی مستمر به‌طور منظم ضروری است.
8- نظارت و بررسی
نظارت و بررسی تمامی ریسک‌ها به‌صورت منظم یک بخش کلیدی در مدیریت‌ریسک می‌باشد.
9- ملاحظات مالی در مدیریت‌ریسک
داشتن یک برنامه مدیریت‌ریسک ممکن است خبر خوبی برای بانکدارها و شرکت‌های بیمه باشد، چراکه آنها مدیران حرفه‌ای ریسک می‌باشند، ممکن است با بانکداری روبه‌رو شوید که پیشنهاد افزایش اعتبار را می‌دهد یا کارگزار بیمه‌ای که طرح پوشش سفارشی ریسک های کسب و کار را با قیمتی مقرون‌به‌صرفه ارائه می‌کند.
داشتن یک برنامه مدیریت‌ریسک باعث کاسته شدن مسئولیت در هنگام بروز اتفاقات می‌شود.
10- حفاظت از منابع
هنگامی‌که ریسک های کلیدی کسب و کار با احتمال رخداد بالا شناسایی و اولویت‌بندی می‌شود، شانس سازمان‌ها برای برنامه ریزی و پاسخ به‌موقع در مقابل این ریسک‌ها افزایش پیدا می‌کند که باعث صرفه جویی در منابع و ساعات کار کارکنان می‌شود.
به‌عنوان‌مثال: پیاده سازی سیستم مدیریت سلامت و ایمنی و شناسایی ریسک‌های مرتبط با آن باعث رسیدگی و ایمنی تجهیزات، کاهش آسیب به کارکنان و صرفه جویی در زمان می‌شود و یا داشتن برنامه ریزی تولید زمانی که یک دستگاه از کار می‌افتد، کارکنان برای جایگزینی دستگاه موردنظر مسیر مشخصی را دنبال کرده و از هدر رفتن منابع و زمان جلوگیری می‌شود.
ابزارها و تکنیک‌های مدیریت ریسک کسب و کار ، فرآیند مستمر شناسایی و مدیریت‌ریسک ، کلید موفقیت یک شرکت است.
سازمان‌ها با ریسک‌های مالی شامل هزینه‌های برنامه ریزی نشده، رکود اقتصادی، ناتوانی در تأمین مالی و ریسک‌های استراتژیک در مواجهه با رقبای جدید، محصولات نامناسب و غیرمرسوم، مواجهه با تصمیمات غیر عاقلانه و ترک مشتریان روبه‌رو هستند. ریسک‌های مخاطره آمیز می‌تواند شامل طوفان، قطع برق، حملات تروریستی، آتش سوزی یا بدهی باشد و حملات ویروسی به سیستم‌های کامپیوتری، اختلاس، خطاها و غفلت‌ها، تعطیلی اتحادیه‌ها و مشکلات دولتی شامل ریسک‌های عملیاتی هستند.
پیشنهاد مطالعه :سازمان ها چه مزایایی از پیاده سازی مدیریت‌ریسک به دست می آورند؟
11- تعیین خطرات
ابزارها و تکنیک‌های عالی برای کمک به تعیین احتمال وقوع خطرات برای کسب و کارها وجود دارد. یکی از این ابزارها “نیروهای پنج گانه پورتر” می‌باشد. که یک نگاه سیستماتیک به عناصر تأثیر گذار بر کسب و کار دارد؛
- قدرت تأمین کنندگان: بررسی می‌کند که برای تأمین کنندگان افزایش مبلغ بسیار ساده می‌باشد و چه تغییرات اقتصادی ممکن است باعث این اتفاق بشود.
- قدرت خریدار: منظور توانایی پایه‌ای مشتری برای اجبار سازمان‌ها به کاهش قیمت خود می‌باشد.
- قدرت رقبا: بررسی قدرت رقبا و اینکه تا چه اندازه توانایی تأثیر بر روی کسب کار را دارند.
- تهدید جایگزینی: احتمال اینکه مشتریان محصولی مشابه را پیدا کرده یا محصولی پیدا کنند که نتایجی مانند یا بهتر از سازمان شما ارائه می‌دهد.
- تهدید ورود رقبای جدید: شامل تهدید ورود رقبای جدید و یا توسعه محصولات جدید توسط رقبا می‌باشد. پس از بررسی این نیروها باید لیست کاملی از ریسک‌های مالی، استراتژیک، عملیاتی و خطرات غیرقابل پیش بینی تهیه کنید.
12- ارزیابی اثرات
از یک سناریو تجزیه و تحلیلی برای ارزیابی اثرات بالقوه ریسک‌ها استفاده کنید. برای هر ریسک شناسایی شده در لیست خود، سناریویی توصیف کنید. که چه اتفاقی ممکن است بیافتد. در صورت بروز، چه مقدار هزینه برای سازمان شما ایجاد می‌کند. بهترین راه برای تعیین ارزش (اهمیت) هر ریسک، درصد حاصل‌ضرب احتمال وقوع آن ریسک موردنظر در هزینه احتمالی آن در صورت وقوع، می‌باشد. این روش کمک می‌کند که بتوانید ریسک‌ها را با توجه به درجه اهمیت آنها رتبه بندی و مشخص کنید.
13- کاهش ریسک
پس از درک ریسک‌ها از تجزیه و تحلیل SWOT برای پیش بینی راه‌هایی برای کاهش ریسک‌های یافت شده استفاده کنید. این تکنیک شامل لیستی از نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها در ارتباط با توانایی سازمان‌ها برای مقاومت در برابر ریسک‌ها و یا برطرف کردن هر ریسک می‌باشد.
بیمه، یک روش مرسوم برای آمادگی در مقاله خطراتی می‌باشد. که از کنترل سازمان‌ها خارج است.
نحوه ارزیابی ریسک کسب و کار
1. شناسایی ریسک‌ها
- ریسک‌های مالی: مانند تغییرات نرخ بهره، نوسانات ارز، مشکلات نقدینگی.
- ریسک‌های عملیاتی: مانند مشکلات در زنجیره تأمین، مشکلات تولید یا توزیع.
- ریسک‌های قانونی و مقرراتی: تغییرات در قوانین یا مقررات دولتی.
- ریسک‌های فناوری: خطرات ناشی از خرابی سیستم‌ها یا حملات سایبری.
- ریسک‌های بازار: تغییرات در تقاضا، رقبا و نیازهای مصرف‌کنندگان.
- ریسک‌های منابع انسانی: مسائل مربوط به نیروی انسانی، مانند نبود مهارت‌های کافی یا ترک کارکنان کلیدی.
2. تحلیل ریسک‌ها
- تحلیل کمی: استفاده از داده‌ها و مدل‌های آماری برای ارزیابی احتمال وقوع و تأثیر مالی ریسک‌ها.
- تحلیل کیفی: ارزیابی ریسک‌ها بر اساس قضاوت و تجربه، بدون استفاده از داده‌های عددی.
3. ارزیابی شدت و احتمال ریسک‌ها
- احتمال وقوع: چه احتمال دارد که این ریسک اتفاق بیافتد؟ (کم، متوسط، زیاد)
- شدت تأثیر: در صورتی که این ریسک رخ دهد، چه تأثیری بر کسب‌وکار خواهد داشت؟ (کم، متوسط، زیاد)
ماتریس ریسک:
| احتمال \ شدت تأثیر | کم | متوسط | زیاد |
|---|---|---|---|
| کم | ریسک کم | ریسک متوسط | ریسک بالا |
| متوسط | ریسک کم | ریسک متوسط | ریسک بالا |
| زیاد | ریسک متوسط | ریسک بالا | ریسک بحرانی |
4. اولویت‌بندی ریسک‌ها
5. توسعه استراتژی‌های مدیریت ریسک
- کاهش ریسک (Risk Mitigation): انجام اقداماتی برای کاهش احتمال یا تأثیر ریسک.
- انتقال ریسک (Risk Transfer): انتقال ریسک به یک طرف دیگر، مانند استفاده از بیمه یا قراردادهای برون‌سپاری.
- پذیرش ریسک (Risk Acceptance): در صورتی که ریسک کم باشد یا کنترل آن هزینه‌بر باشد، ممکن است تصمیم بگیرید که ریسک را بپذیرید.
- اجتناب از ریسک (Risk Avoidance): تغییر برنامه‌ها یا استراتژی‌ها برای اجتناب از مواجهه با ریسک خاص.
6. پایش و بازنگری
نمونه ابزارهای مفید برای ارزیابی ریسک کسب و کار
- ماتریس ارزیابی ریسک (Risk Assessment Matrix)
- SWOT Analysis (تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)
- تحلیل PESTEL (تجزیه و تحلیل عواملی مانند سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیکی، محیطی و قانونی)
- تحلیل حساسیت (Sensitivity Analysis)
سخن پایانی
در نهایت، ریسک پذیری در کسب و کار به معنای پذیرش خطرات به طور آگاهانه و با محاسبه و ارزیابی است. این به آن معنا نیست که بدون بررسی به هر ریسکی وارد شوید، بلکه به این معناست که از فرصت‌های جدید بهره‌برداری کنید و به طور استراتژیک و حساب‌شده برای رشد و پیشرفت قدم بردارید.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در رابطه با اصول مدیریت‌ریسک به صفحه ارزیابی سازمانی مدیرنو مراجعه فرمایید.
برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در ارتباط باشید.
منابع: auditboard و unit4 و هیات تحریریه مدیرنو
