برنامه استراتژیک یک سندبرای مشخص کردن مسیر حرکت یک سازمان و یا کسب و کار است. این سند با توجه به‌اندازه و پیچیدگی سازمان می‌تواند به‌اندازه یک صفحه و یا بیشتر باشد. زمانی می‌توان از آن بهره برد که اختصاصا برای همان سازمان، با توجه به‌اندازه، نیازها و فرآیندهای آن سازمان تعریف و مشخص‌شده باشد.
برنامه‌استراتژیک و فرآیند توسعه سازمانی به مدیران کمک می‌کند که مشخص کنند کجا هستند؟ به کجا می‌خواهند بروند؟ و چگونه می‌خواهند بروند؟ یعنی مشخص کننده‌ی وضع موجود، اهداف و راه‌های رسیدن به آنها می‌باشد.
در این مقاله از مدیرنو؛ به انواع مدل های برنامه ریزی استراتژیک می‌پردازیم. سپس در پاسخ به این سوال که چگونه برنامه استراتژی شرکت را بنویسیم؟ انواع مراحل برنامه ریزی استراتژیک را شرح خواهیم داد. در ادامه یک الگوی پایه و ساده بیان‌شده که هر مدیری برای شروع کار می‌تواند آن را انجام داده و اهداف بلند مدت، مسیر حرکت و برنامه‌های تاکتیکی خود را مشخص کند.
برنامه ریزی استراتژیک به زبان ساده
برنامه‌ریزی استراتژیک به فرایند تعیین اهداف بلندمدت یک سازمان و تدوین راهکارهایی برای دستیابی به این اهداف گفته می‌شود. این برنامه‌ریزی شامل تحلیل محیط داخلی و خارجی، شناسایی فرصت‌ها و تهدیدها، تعیین نقاط قوت و ضعف سازمان، و انتخاب بهترین مسیر برای رشد و موفقیت است. هدف اصلی آن این است که سازمان بتواند با منابع محدود خود، بیشترین بهره‌وری را داشته باشد و در مواجهه با تغییرات بازار یا رقبا، به طور مؤثر عمل کند.
چرا داشتن برنامه استراتژیک اهمیت دارد؟
زیرا این برنامه مسیر کلی حرکت سازمان را مشخص می‌کند. برنامه استراتژیک به مدیران کمک می‌کند تا اهداف بلندمدت را تعیین کرده و برای رسیدن به آنها، منابع و اقدامات لازم را به‌طور بهینه تخصیص دهند. همچنین، این برنامه با تحلیل محیط داخلی و خارجی، فرصت‌ها و تهدیدهای موجود را شناسایی کرده و به سازمان کمک می‌کند تا در مواجهه با تغییرات بازار، انعطاف‌پذیر و رقابت‌پذیر باقی بماند.
علاوه بر این، برنامه استراتژیک باعث هم‌افزایی در سازمان می‌شود و تمام اعضا را به سمت اهداف مشترک هدایت می‌کند. وجود چنین برنامه‌ای باعث هماهنگی میان واحدهای مختلف سازمان شده و از انجام فعالیت‌های پراکنده جلوگیری می‌کند. همچنین، این برنامه با ارائه شاخص‌های عملکرد، امکان ارزیابی پیشرفت سازمان را فراهم می‌کند و در صورت نیاز، زمینه را برای اصلاح مسیر فراهم می‌سازد. در نتیجه، برنامه استراتژیک ابزاری قدرتمند برای مدیریت مؤثر و دستیابی به اهداف سازمانی در محیط‌های رقابتی و پویای امروزی محسوب می‌شود.
در صورت عدم وجود برنامه‌استراتژیک در بهترین حالت ممکن، سازمان همچنان به فعالیت خود ادامه خواهد داد، اما کارها تنها به‌صورت ساده و روز به روز انجام می‌شود بنابراین اهداف و اولویت‌های کاری مشخص نبوده و درنتیجه سازمان هیچ‌گونه رشدی نخواهد داشت.
سطوح برنامه ریزی استراتژیک چیست؟
سطوح برنامه ریزی استراتژیک در سازمان ها معمولاً در سه سطح مختلف انجام می‌شود:
- سطح کلان (شرکت): این سطح به برنامه‌ریزی استراتژیک در سطح کلی سازمان مربوط می‌شود و شامل تعیین اهداف و جهت‌گیری‌های بلندمدت سازمان است. در این سطح، تصمیماتی گرفته می‌شود که تأثیرات زیادی بر تمام بخش‌ها و واحدهای سازمان دارند و معمولاً توسط مدیران ارشد و هیئت مدیره انجام می‌شود.
- سطح میانه (واحد کسب‌وکار): این سطح مربوط به برنامه‌ریزی استراتژیک در واحدهای مختلف سازمان است که می‌توانند شامل بخش‌های مختلف یا خطوط تولید متفاوت باشند. در این سطح، مدیران میانه استراتژی‌هایی برای دستیابی به اهداف کلان سازمان در حوزه خاص خود تدوین می‌کنند.
- سطح عملیاتی (عملیاتی و تیمی): این سطح به برنامه‌ریزی در سطح واحدهای عملیاتی، تیم‌ها یا حتی فردی مربوط می‌شود. در اینجا استراتژی‌ها به صورت عملیاتی و جزئی‌تر طراحی می‌شوند تا بتوانند اهداف مشخص و کوتاه‌مدت را محقق کنند. این نوع برنامه‌ریزی توسط مدیران عملیاتی و تیم‌های کاری انجام می‌شود و تمرکز بر روی اجرا و بهینه‌سازی فرایندها است.
انواع مدل های برنامه ریزی استراتژیک
انواع مختلف مدل های برنامه ریزی استراتژیک رویکردهای مختلفی برای تعیین مسیر آینده یک سازمان ارائه می‌دهند. در ادامه انواع مدل های برنامه ریزی استراتژیک را معرفی می‌کنم:
1. مدل برنامه‌ریزی کلاسیک (سنتی)
- این مدل بر اساس تحلیل محیط داخلی و خارجی سازمان شکل می‌گیرد.
- از تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها) استفاده می‌کند.
- چشم‌انداز، مأموریت، اهداف، استراتژی‌ها و برنامه‌های اجرایی را تعیین می‌کند.
- مناسب برای سازمان‌هایی است که در محیط‌های نسبتاً پایدار فعالیت می‌کنند.
2. مدل برنامه‌ریزی مبتنی بر هدف (هدف‌محور)
– بر تعیین اهداف و سپس تدوین استراتژی‌ها برای دستیابی به آنها تمرکز دارد.
– مراحل آن شامل تعیین مأموریت، اهداف کلان، اقدامات استراتژیک و ارزیابی عملکرد است.
– مناسب برای سازمان‌هایی است که اهداف مشخص و قابل اندازه‌گیری دارند.
3. مدل سناریوپردازی
– این مدل بر اساس پیش‌بینی آینده و تدوین سناریوهای مختلف است.
– چندین سناریوی ممکن برای آینده سازمان تدوین می‌شود و استراتژی‌های لازم برای هر یک برنامه‌ریزی می‌شود.
– مناسب برای سازمان‌هایی است که در محیط‌های ناپایدار و دارای عدم قطعیت فعالیت می‌کنند.
4. مدل برنامه‌ریزی تطبیقی (انعطاف‌پذیر)
– یک مدل پویا و قابل تغییر است که به تغییرات محیطی سریع واکنش نشان می‌دهد.
– تمرکز آن بر یادگیری سازمانی و بازنگری مداوم است.
– مناسب برای استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهایی که در شرایط بازار پویا فعالیت می‌کنند.
5. مدل کارت امتیازی متوازن (BSC – Balanced Scorecard)
– این مدل بر پایه چهار بعد اصلی طراحی شده است: مالی، مشتری، فرآیندهای داخلی، و رشد و یادگیری.
– به کمک این مدل، سازمان‌ها می‌توانند عملکرد خود را از جنبه‌های مختلف بررسی کنند و استراتژی‌ها را متناسب تنظیم کنند.
– مناسب برای سازمان‌هایی که نیاز به رویکرد جامع و متوازن در برنامه‌ریزی دارند.
6. مدل برنامه‌ریزی مبتنی بر مزیت رقابتی (پورتر)
– این مدل استراتژی‌های سازمان را بر اساس سه رویکرد اصلی رقابتی تعیین می‌کند:
1. رهبری هزینه (کاهش هزینه‌ها برای ارائه محصول ارزان‌تر)
2. تمایز (ایجاد مزیت رقابتی از طریق ویژگی‌های منحصربه‌فرد محصول یا خدمات)
3. تمرکز (نیچ مارکتینگ) (تمرکز بر یک بازار خاص)
– مناسب برای شرکت‌هایی است که در بازارهای رقابتی فعالیت می‌کنند.
7. مدل برنامه‌ریزی مبتنی بر یادگیری (برنامه‌ریزی تدریجی)
– این مدل به تدریج و بر اساس تجربیات و تغییرات محیطی تدوین می‌شود.
– تأکید بر یادگیری، انعطاف‌پذیری و بهبود مستمر دارد.
– مناسب برای سازمان‌هایی که در محیط‌های پرتحول فعالیت دارند.
8. مدل حلقه‌های پیوسته (مدل جانسون)
– بر تعامل مستمر بین تحلیل، تدوین و اجرای استراتژی تأکید دارد.
– مانند یک چرخه مداوم، سازمان را قادر می‌سازد تا با تغییرات محیطی هماهنگ شود.
– مناسب برای سازمان‌هایی که به دنبال بهبود مستمر هستند.
هر سازمان با توجه به شرایط محیطی، منابع، و نوع صنعت خود می‌تواند یکی از این مدل‌ها یا ترکیبی از آنها را انتخاب کند.
چگونه برنامه استراتژی شرکت را بنویسیم؟
نوشتن برنامه استراتژیک شرکت نیازمند یک رویکرد ساختاریافته و گام‌به‌گام است. در اینجا یک راهنمای جامع برای مراحل برنامه ریزی استراتژیک ارائه می‌کنم و در ادامه مقاله هر یک را شرح خواهیم داد:
- مقدمه و معرفی
- تعریف مأموریت، چشم‌انداز و ارزش‌ها
- تحلیل محیط داخلی و خارجی
- تعیین اهداف استراتژیک
- تدوین استراتژی‌ها و برنامه‌های عملیاتی
- اجرای استراتژی‌ها
- ارزیابی و بازبینی استراتژی‌ها
📌 نکات مهم برای نوشتن برنامه استراتژیک
✅ ساده و شفاف بنویسید تا همه کارکنان آن را درک کنند.
✅ انعطاف‌پذیر باشید و در صورت نیاز برنامه را اصلاح کنید.
✅ همکاری تیمی را تقویت کنید تا اجرای استراتژی موفق شود.
✅ نتایج را مرتباً ارزیابی کنید و اقدامات اصلاحی انجام دهید.
💡 آیا نیاز دارید نمونه‌ای از یک برنامه استراتژیک برای شرکت شما بنویسم؟ با 02126248779 تماس بگیرید.
مراحل برنامه ریزی استراتژیک چیست؟
1- بیانیه‌ی ماموریت و چشم‌انداز
سند چشم انداز یک سند آرمانی از آینده است، که نشان‌دهنده آینده سازمان می‌باشد. منظور از آینده بازه زمانی 3 تا 5 سال است اما می‌تواند بیشتر از این زمان هم باشد. چشم انداز جهت کلی سازمان و تیم را مشخص می‌کند درنتیجه باید جسورانه و الهام بخش باشد. چشم انداز چگونگی و چرایی تمام کارهایی است که انجام می‌دهید.
همان‌طور که گفته شد سند چشم انداز نشان می‌دهد که سازمان قصد دارد در آینده کجا باشد. درحالی‌که سند مأموریت آنچه سازمان در حال حاضر انجام می‌دهد را بیان می‌کند. این سند به‌طورمعمول توضیح می‌دهد که سازمان چه‌کاری را توسط چه کسی و چه طور انجام می‌دهد. تمرکز بر روی مأموریت باید به سازمان در جهت رسیدن به چشم انداز یاری کند. سند مأموریت می‌تواند انتخاب‌های یک سازمان را گسترش داده و یا آن را محدود کند.
برای تعیین مأموریت، چشم‌انداز و ارزش‌ها
- مأموریت (Mission): دلیل وجودی سازمان را مشخص می‌کند.
- چشم‌انداز (Vision): تصویر آینده‌ای که سازمان به دنبال آن است.
- ارزش‌ها (Values): اصول و باورهایی که سازمان بر اساس آنها تصمیم‌گیری می‌کند.
مثال: چشم‌انداز Zappos (فروشگاه کفش و لباس آنلاین):
روزی خواهد آمد که 30% از تمام معاملات خرده فروش در ایالات متحده به‌صورت آنلاین خواهد بود و مردم از سازمان هایی با بهترین خدمات خرید می‌کنند. Zappos همان فروشگاه آنلاینی خواهد بود که جایگزین معاملات خورده فروشی می‌شود. امید ما افزایش توجه به سطح ارائه خدمات در جهت غافلگیر سازی مشتریان، کارکنان، فروشندگان و سرمایه گذارانمان است. ما می‌خواهیم که Zappos به عنوان سازمانی شناخته شود که کفش و کیف دستی و هر چیز مرتبط با آن را می‌فروشد.
پیشنهاد مطالعه: چگونه یک بیانیه مأموریت و چشم‌انداز قانع‌کننده بنویسیم؟
2- ارزش سازمانی
ارزش سازمانی نشان دهنده‌ی باورها و رفتارهای سازمان می‌باشد و شامل مواردی است که سازمان عمیقاً به آنها اعتقاد دارد درنتیجه تسهیل کننده راه رسیدن به چشم انداز و مأموریت می‌باشد.
در مثال زیر به ارزش‌های سازمانی شرکت کوکاکولا اشاره‌شده:
- رهبری: شجاعت ایجاد آینده‌ی بهتر
- همکاری: قدرت نفوذ نبوغ جمعی
- روراستی: واقعی بودن
- مسئولیت پذیری: اگر باید اتفاق بیافتد به من مربوط است.
- شور و اشتیاق: در قلب و ذهن متعهد باشند.
- کیفیت: کاری که انجام می‌دهیم را خوب انجام دهیم.
3- تحلیل محیط داخلی و خارجی (تحلیل موقعیت)
- تحلیل داخلی: بررسی نقاط قوت و ضعف سازمان (مانند منابع مالی، توانمندی‌های نیروی انسانی، تکنولوژی و فرآیندها).
- تحلیل خارجی: بررسی فرصت‌ها و تهدیدهای محیطی (مانند رقبا، تغییرات اقتصادی، قوانین و فناوری‌های جدید).
ابزارها:
- تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها): S.W.O.T مخفف strengths (نقاط قوت)،weaknesses (نقاط ضعف)، opportunities (فرصت‌ها) و threats (ضعف‌ها می‌باشد. ماتریس S.W.O.T تجمیع کننده حالت کنونی سازمان است و کمک می‌کند که سازمان بتواند با شناخت شرایط موجود، ایده‌های مناسب‌تری برای آینده ایجاد کند.
- تحلیل PESTEL (عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیکی، زیست‌محیطی و قانونی)
- تحلیل پنج نیروی پورتر (رقبا، تأمین‌کنندگان، مشتریان، جایگزین‌ها و تهدید تازه‌واردها)
4- تعیین اهداف استراتژیک
تعیین اهداف کلی و قابل اندازه‌گیری که سازمان باید در یک بازه زمانی مشخص به آنها برسد. اهداف باید SMART (مشخص، قابل اندازه‌گیری، دست‌یافتنی، مرتبط و دارای زمانبندی) باشند.
- اهداف بلند مدت: اهداف بلند مدت چند سطح پایین از سند چشم انداز بوده و مشخص‌کننده برنامه‌ی سازمان برای رسیدن به چشم انداز می‌باشد.
- اهداف سالانه: هر هدف بلند مدت در برنامه استراتژیک به چند هدف سالانه خرد شده و تسهیل کننده راه رسیدن به آنست. هر هدف باید SMART باشد که مخفف Specific (مشخص)، Measurable (قابل سنجش)، Achievable (قابل دستیابی)، Realistic (واقع بینانه) و Time (زمانبندی مشخص) است.
پیشنهاد مطالعه: اصول مهم در هدف گذاری کاری و سازمانی چیست؟
5. تدوین، اجرا، ارزیابی و کنترل استراتژی
تدوین استراتژی‌ها (تعیین استراتژی‌های کلان برای رسیدن به اهداف.)
5-1- تدوین استراتژی‌ها (تعیین استراتژی‌های کلان برای رسیدن به اهداف.)
- استراتژی رشد (توسعه بازار، توسعه محصول، ادغام و اکتساب)
- استراتژی تثبیت (حفظ وضعیت فعلی)
- استراتژی کاهش (کوچک‌سازی، واگذاری بخش‌هایی از سازمان)
5-2- اجرای استراتژی‌ها
- تعیین برنامه‌های عملیاتی و تخصیص منابع لازم برای اجرای استراتژی‌ها.
- طراحی ساختار سازمانی، فرآیندها و سیستم‌های مدیریتی موردنیاز.
- ایجاد انگیزه در کارکنان برای همراهی با برنامه استراتژیک.
5-3- ارزیابی و کنترل استراتژی‌ها
- بررسی عملکرد سازمان و میزان دستیابی به اهداف استراتژیک.
- استفاده از شاخص‌های کلیدی عملکرد (KPI) برای اندازه‌گیری پیشرفت.
- اصلاح و به‌روزرسانی استراتژی‌ها در صورت لزوم.
6- برنامه‌های عملی
هر هدف باید یک برنامه‌مشخص داشته باشد که جزئیات آن هدف را توضیح بدهد. میزان جزئیات با توجه به پیچیدگی اهداف متغیر می‌باشد. توجه داشته باشید که یک برنامه استراتژیک در بالاترین مرحله از چشم انداز شروع‌شده و سپس دقیق‌تر، کوتاه‌تر و مشخص‌تر شده که در تمام مراحل از اهمیت بالایی برخوردار است.
سخن پایانی
برنامه ریزی استراتژیک یک فرآیند پویا است و باید به‌طور مستمر مورد بازبینی و بهبود قرار گیرد تا سازمان بتواند در محیط متغیر رقابتی باقی بماند. توجه داشته باشید که چشم انداز بدون برنامه فقط یک رؤیا و برنامه بدون چشم انداز، کاری بیهوده‌ای است. اما یک چشم انداز با یک برنامه‌مشخص می‌تواند جهان را تغییر دهد. برای نوشتن یک برنامه استراتژیک قوی متناسب با سازمان و نیاز خود، باید علاوه بر شناخت سازمان به محیط پیرامون و ساختار بازار و کسب و کار توجه داشته باشید.
تمام مراحل برنامه ریزی استراتژیک از اهمیت بالایی برخوردار هستند، تنظیم درست این اسناد، عمل به آنها و پیگیری، ارزیابی و اندازه گیری آنها می‌تواند یاری رسان سازمان‌ها در جهت افزایش سود دهی باشد. مجموعه مدیران نواندیش گیلان با استفاده‌ای تجربه مشاوران خود در این زمینه می‌تواند راهنمای خوبی برای شما و سازمانتان باشد. قدم اول تنظیم این اسناد و در ادامه پایندی و ارزیابی مستمر آنها تضمین کننده‌ی موفقیت سازمان هاست.
برای دریافت نمونه سند و نمونه برنامه ریزی استراتژیک یک شرکت و اطلاعات بیشتر در این مورد به صفحه مشاوره کسب و کار مدیرنو مراجعه فرمایید. یا از طریق راه‌های ارتباطی با ما در تماس باشید.
منبع : liveabout و هیئت تحریریه مدیرنو
